Siła dokumentacji

Marta Sarnowska

Europejskie Centrum Solidarności prezentuje fotograficzną historię jednego z najbardziej charyzmatycznych przywódców, Nelsona Mandeli. To kilkadziesiąt zdjęć, wykonanych przez przyjaciela prezydenta RPA w latach 1994-1999, reportażystę, Petera Magubane. Nie jest to jednak chłodna relacja opowiedziana z pozycji dystansu, ale osobista opowieść o sprawach i człowieku niezwykle bliskich fotografowi.

Wystawę rozpoczyna jedno z pozoru sielankowe zdjęcie: opiekunka z dzieckiem siedzą na ławce w słoneczny dzień. Jedna po jednej, druga po drugiej stronie – od tego symbolu segregacji rasowej zaczyna się historia opowiedziana przez Magubane. Kolejne zdjęcia dotyczą bardziej dramatycznego oblicza apartheidu: niewolniczej pracy dzieci czy  powstania w Soweto, podczas którego zginęło około 700 strajkujących studentów. "Czarna siła" z pełnego dumy napisu na murze została brutalnie stłumiona.

Dramaturgia wystawy stopniowana jest od czasów beznadziei okresu apartheidu poprzez wstrząsające wydarzenia towarzyszące walce o zniesienie podziału rasowego aż do chwały zwycięstwa. Chwilom triumfu i radości poświęcona jest znaczna część wystawy – Mandela ukazany jest nie tylko jako zdolny polityk, ale także kochający mąż i ojciec, człowiek z krwi i kości, tańczący podczas swoich 72 urodzin, zabawiający wnuka czy też pozujący z uśmiechem w towarzystwie swoich najbliższych. Udokumentowane zostały także chwile doniosłe dla kraju: pierwsze demokratyczne wybory w RPA w 1994 roku, radosne obchody rocznicy wprowadzenia demokracji.

Narracja wystawy prowadzona jest w hołdzie i poszanowaniu dla tych, którzy walczyli o swoją wolność przeciwko apartheidowi, przypomina jednak także o roli dokumentacji i rozpowszechniania informacji w walce przeciwko niesprawiedliwości. Wystawa ukazuje Petera Magabune nie tylko jako fotoreportera obecnego w sercu konfliktu, narażającego się na represje i aresztowania, ale również świadomego mediatora, potrafiącego przekonać uczestników zdarzeń do potrzeby utrwalenia nawet najbardziej drastycznych zdarzeń. Był obecny zarówno podczas protestów przeciwko procesowi Rivonia Trial w 1964, podczas ulicznych starć protestujących z policją w latach 80., ale również w chwilach triumfu i radości, kiedy po wyjściu Mandeli z więzienia, został jego oficjalnym fotografem.

Prezentowana w ECS wystawa nie jest rodzajem sztywnego pomnika. To pełna skrajnych emocji opowieść o ludziach, połączonych wspólnym, szczytnym celem. Wystawa "Nelson Mandela. Man of the People" była wcześniej prezentowana m.in. w Siedzibie ONZ w Nowym Jorku. Pomysł pokazania jej w Polsce jest godny uwagi nie tylko ze względu na rzetelność reporterską, obrazującą historyczne fakty, ale przede wszystkim na jej znaczenie etyczne. To opowieść o potrzebie tolerancji, otwarcia się na inność oraz lekcja pokojowego przełamywania barier.

Wybór Galerii Trap na miejsce ekspozycji fotografii jest dodatkowym atutem przedsięwzięcia. To rodzaj "cichego kąta", stwarzający kameralną atmosferę, pozwalającą na spokojne zapoznanie się z wystawą. Staranne opracowanie merytoryczne oraz dbałość o szczegóły daje przejrzysty obraz tematu.

Nelson Mandela. Man of the People, Europejskie Centrum Solidarności, 6.06-27.07.2016 r.