Mroczne uroki bikiniarskiej Warszawy

Katarzyna Wysocka

Wojciech Kościelniak w „Złym” po raz kolejny pokazał potęgę gatunku według własnej koncepcji. Rozmach w każdym calu i detalu, zabawa ruchem, gestem, słowem, ilustracyjność muzyczna i wizualizacje tworzą odrębne byty. „Przegadana” powieść Leopolda Tyrmanda została poddana koniecznym obróbkom, choć całość i tak nabiera kształtu muzycznego eposu, ze zbiorowym bohaterem, doświadczonym wojną, poszukującym własnej prawdy w ruinach niepokonanej Warszawy oraz bikiniarskich rytmach jazzu. Nadmiar, „bizantyjskość”, wielość wątków i postaci oraz tempo sprawiają, że oprócz podziwu widz może doświadczyć wysiłkowego zmęczenia intelektualno-sensualnego.

Nie mam wątpliwości, że „Zły” to majstersztyk sam w sobie. Podejście całego zespołu realizatorów może znokautować każdego, kto poszukuje w teatrze muzycznym wyłącznie rozrywki. Zintegrowane działania artystyczne, pieczołowitość scenariuszowa, detalizacja scenograficzno-kostiumowa, rozmach oraz walory choreografii budują własne historie, godne pochylenia się w wielu momentach. Rytm spektaklu nie pozwala odbiorcy dzieła odpocząć niemal w ogóle, choć w drugiej „rundzie” tempo zostaje spowolnione. Pierwszy akt przybrał kształt „sparringu” inscenizacyjnego, widz poddawany jest „pressingowi” przez muzykę i obraz „rozgrywający się” na wielu planach. Ruch sceniczny, w mojej opinii, był najlepszy, jaki widziałam u Kościelniaka w wydaniu Jarosława Stańka. Mimo że można było mieć skojarzenia z filmowym „West Side Story”, zachwycałam się „zatrzymaniami”, slow motion, szczegółowością i pomysłowością choreograficzną każdej postaci w grupie,  wykorzystaniem zakamarków, małych przestrzeni, w których ruch wydaje się utrudniony.

Foto: Edgar de Poray

Już sam program teatralny stanowi historię, przetwarzając na komiksowy język stylistykę sceniczną spektaklu. Mroczne klimaty powojennej Warszawy, aspirującej do miasta ze społecznymi zasadami, przybierają w „Złym” hybrydową wielogatunkowość. Połączone ze sobą, zapewne z tęsknoty gatunkowej: triller, kryminał, powieść szpiegowska, film gangsterski, „superbohaterski” komiks, „ballada miejska”, musical ulicy - tworzą mieszankę smaków i wyobraźni twórców. Panoramiczność postaci, wielowątkowość zdarzeń prowokują percepcję widza, umożliwiając stawianie ocen skrajnie różnych. Oto „cały” Kościelniak, nie mający w Polsce sobie równych.

Tytułowy Zły, czyli Henryk Nowak, nie skupia na sobie uwagi. Z jednej strony wynika to z konstrukcji komiksowej, kiedy superbohater pojawia się nagle, w sytuacji najwyższej potrzeby i ratuje z opresji zbiorowość lub pojedyncze, godne uratowania, jednostki. Z drugiej strony Nowak  do końca spełnia swoją rolę „pokutnika” za przeszłe dzieje, kiedy bezceremonialnie zmasakrował niepełnosprawnego inwalidę wojennego. Mimo takiego uzasadnienia, rola Złego nie do końca staje się kontrastem dla pozostałych postaci. Poszukiwanie sprzymierzeńców przez Henryka Nowaka może wynikać z faktu wejścia przez niego w rolę „czyściciela” miasta z oprychów, jednak determinacja, z jaką to robi, stawia go raczej w roli banity, a przecież to autochton, z warszawskiej Pragi. Zupełnie nieoczekiwane było dla mnie porównanie Złego do pomnikowego i nieskalanego wizerunku Zorro, działającego zawsze w dobrej wierze, uroczego, delikatnego, szarmanckiego, za którym w ogień skoczyłyby nie tylko zastępy kobiet, ale również dzieci i zwierzęta. W odróżnieniu od Batmana, Spidermana czy właśnie Zorro, Zły nie ma swojego alter ego, nie widzimy go w żadnych, codziennych sytuacjach, nie wytwarza więzi. Nowak nie ma szans na miłość, na normalne życie, tylko na uznanie. Jest smutny jak polskie poczucie winy.

https://www.youtube.com/watch?v=NfqWnIMFqYo

Zły w Teatrze Muzycznym w Gdyni - fragment spektaklu Jeżeli masz problem z "odpaleniem" filmu, kliknij tutaj.

Reżyser, podążając za literackim wzorem, wydaje się, że „odpuścił” Złemu, ostatecznie ogałacając go z tajemnicy w ostatnim monologu. Krzysztof Wojciechowski w roli Nowaka miał zatem za zadanie wyodrębnić postać z tłumu innych, choć bez wpływania na złożoność emocjonalną czy wizerunkową bohatera. Szkoda, że właśnie ta postać nie została poddana współczesnej obróbce, dając jednak nadzieję na szlachetność działań i motywacji. Szkoda również, że postać ta, niemal jako jedyna, nie miała partii śpiewanych, tylko mówione. Wojciechowski, będący w rozkwicie swoich umiejętności scenicznych, mógł "powalić" widza swoim śpiewem, a tak miał tylko jedną możliwość, na samym końcu musicalu, aby zaprezentować przejmująco opowieść o cierpieniu.

Wielu postaciom zostały nadane indywidualne cechy, odbiegające czasem od powieściowych „iluminacji” czytelniczych. Niestety Marta Majewska w koncepcji Marioli Kurnickiej nie wniosła młodzieńczej odkrywczości. Mnie urzekła Ewa Gierlińska w roli Anieli, upadłej „Królowej Siekierek”. Katarzyna Kurdej pokazała, po raz kolejny, że czuje się wyśmienicie w repertuarze szlagierów i splendoru sławy jako gwiazda. Bernard Szyc (Filip Merynos, właściciel spółdzielni pracy oraz cappo di tutti capi w stolicy), im starszy (bez obrazy), niczym wino, staje się „smaczniejszy”, subtelniejszy, zostawiając poczucie wytrawnej szlachetności. Jak zwykle, widać było u niego potrzebę mentalnego wsparcia partnerów i zespołu. Ciekawy w wielu momentach był Sebastian Wisłocki jako Robert Kruszyna, odkrywający powoli swoje wszechstronne umiejętności aktorskie. Tomasz Więcek, urodzony „łamacz” serc niewieścich i „czaruś”, radzi sobie i tym razem, z lekkością wpisując się w nocną, szemraną atmosferę barów i lokali warszawskich jako stołeczny lekarz Witold Halski, poddawany codziennie efektom prawa ulicy. Andrzej Śledź w roli Alberta Wilgi, okazał się bezwzględnym, cynicznym przestępcą, korzystającym z nadarzających się okazji do okazywania swoich sadystycznych skłonności. To udana, przemyślana rola. Tomasz Steciuk (redaktor Edwin Kolanko) ciekawie dopasował się do konwencji spektaklu i postaci, dając jednak ograniczony upust możliwościom nadpobudliwego redaktora „Expresu wieczornego”. Nie przekonał mnie jego pomocnik, Kuba Wirus, grany przez Saszę Reznikowa, ulubieńca publiczności, u którego widać było dużą trudność w interpretacji tej postaci, „oddającej” ducha  stolicy. Trudna w odbiorze całości była koncepcja postaci Jonasza Drobniaka, pana z melonikiem, „trzymanego” w formie, bo proporcje między komizmem i tragizmem przesunęły się niebezpiecznie w stronę groteski. Mateusz Deskiewicz w tej roli jest bardzo konsekwentny, uważny i precyzyjny, Chaplinowsko zabawny. Być może ta postać miała stać się łącznikiem między światami, do czego Wojciech Kościelniak zdążył nas przyzwyczaić. Warto wspomnieć wyróżniających się Pawła Czajkę, Zbigniewa Sikorę czy Krzysztofa Kowalskiego.

Foto: Edgar de Poray

Damian Styrna pokusił się o mocną, mroczną konstrukcję scenograficzną z drapieżnym wpływem wizualizacji, chcąc widza zaskoczyć, przerazić widmami przeszłości, ale i zabawić się z nim. Mamy więc Bieruta, Stalina, słyszymy w oddali głos jedynie słuszny, milicja stanowi o porządku świata, widz nieustannie wprowadzany jest w detale lat pięćdziesiątych zeszłego wieku w Polsce poprzez informacje o cenach, zwyczajach, miejscach, atrybutach środowiskowych, a nawet rozbudowane konotacje leksykalne (pyszna scena pudełkowa) i ortografię. Animacje Styrny wprowadzają zupełnie nową jakość do polskiego teatru muzycznego, dzięki nim świat przedstawiony przybiera formę trzeciego wymiaru, który „nie zaśmieca” sceny, ale także przywołuje historyczne momenty, jak budowanie Pekinu, czyli Pałacu Kultury i Nauki (dar Związku Radzieckiego oddany do użytku 22 lipca 1955). Urokliwa jest scena "parówkowa", przywołująca nostalgię za jakością wyrobów mięsnych i stanowiąca polską odpowiedź na scenę makaronową z "Zakochanego kundla". Tych elementów nostalgicznych jest mnóstwo - marki alkoholi, papierosów, brzmienia słów, klimat, wręcz zapach i smak itd. Nawiązanie do ikonicznego wampira z filmu „Nosferatu wampir” Murnaua, Marilyn Monroe, oczu z „Cats”, chodząca stale po ścianie mucha, „komiksaizacja” dialogów, to tylko kilka przykładów zabawy z widzem i dygresjami. Tym razem nie było postaci metafizycznej i twarzy pobielonych, za to nad wszystkim "czuwała" tajemnicza i obojętna twarz gigantycznych rozmiarów, trochę jakby z Igora Mitoraja, trochę świadek dawnej potęgi.

Kilka scen na pewno przejdzie do musicalowej historii. Scena pudełkowa zasługuje na szczególne uznanie, ponieważ w przeciągu kilku minut otrzymaliśmy zlepek nomenklatury i frazeologii zeszłego wieku. Urzekały sceny rodzajowe na lodowisku, Wyścig Pokoju, jesienna, szalikowa zawierucha-kurzawa wpisana w scenę pojedynku Złego z Merynosem (zdekonspirowanym Buchowiczem). Sceny w autobusie i pościg samochodowy również stanowią o jakości i walorach spektaklu.

Muzyka Piotra Dziubka, stanowiąca spore wyzwanie dla widza przez nadmiar jazzu, choć w lekkim wydaniu, miała wiele ciekawych momentów, głównie poprzez swoją ilustracyjność, niemal filmową narrację. Zabrakło jednak hitów, choć na długo mogły zapaść w pamięć piosenki „Jazz baba riba” czy „Zły”, mnie przejęła również „Królowa Siekierek” w wykonaniu Ewy Gierlińskiej. Niektóre kompozycje przypominały stylistykę muzyczną „Lalki”, w piosence Saszy Reznikowa czuć było wpływy muzyki południowoamerykańskiej. Jak zwykle u Kościelniaka i Dziubka w ich "musicalu+", endemicznej hybrydzie międzygatunkowej, muzyka pełni wiele funkcji:narracyjną, ilustracyjną, dramaturgiczną, rozbudza różne emocje, organizuje i rytmizuje. To muzyka wszechogarniająca. Już podczas premiery można było zakupić płytę z piosenkami ze spektaklu - zakup pożądany jak najbardziej podobnie jak zakup programu.

Foto: Edgar de Poray

Kościelniaka teatr totalny to zagadnienie na doktoraty. Ilość szczegółów, nawiązań oraz inspiracji i dygresji powodować może zawrót głowy, a pochylić się nad nimi w jednej recenzji po jednokrotnym obejrzeniu, nie sposób. Tytaniczna praca całego zespołu realizatorów i wykonawców budzi zachwyt i szacunek. Wyobraźnia adaptacyjna reżysera zdaje się nie mieć granic, przed nim wyzwanie z "Wiedźminem", potem film, opera, ale co dalej?

"Zły" to obowiązkowe zaliczenie dla każdego miłośnika literatury, teatru i widowiska. Wielopoziomowość najnowszej propozycji Teatru Muzycznego w Gdyni sprawia, że każdy znajdzie w niej coś dla siebie: intelektualiści tropiący koincydencje i kodowanie, poszukiwacze inteligentnej rozrywki i oczekujący wielkich emocji w teatrze. A nad wszystkim rozciąga się bezbrzeżnie tajemnica. Ale o tym, królu złoty - cicho sza!

https://www.youtube.com/watch?v=ExhunjeKoJM

Zły w Teatrze Muzycznym w Gdyni - premierowe oklaski i ukłony Jeżeli masz problem z "odpaleniem" filmu, kliknij tutaj.

Musical „Zły” na podstawie wielowątkowej powieści kryminalnej Leopolda Tyrmanda z 1955, reżyseria i adaptacja: Wojciech Kościelniak, muzyka i kierownictwo muzyczne: Piotr Dziubek, współpraca muzyczna: Dariusz Różankiewicz, przygotowanie wokalne: Agnieszka Szydłowska i Anna Domżalska, teksty piosenek: Rafał Dziwisz, choreografia: Jarosław Staniek, scenografia i animacje: Damian Styrna, Kostiumy: Katarzyna Paciorek, asystent reżysera: Paweł Bernaciak, asystent choreografa: Joanna Semeńczuk, asystent scenografa: Eliasz Styrna, asystent kostiumologa: Katarzyna Malinowska, warsztaty wokalne: Anna Ozner, tajniki sztuk walki: Janusz Kołakowski. Obsada:

MARTA MAJEWSKA – Mariola Kurnicka
DOKTOR WITOLD HALSKI - Tomasz Więcek
MORYC (WIESŁAW MECHCIŃSKI) - Krzysztof Kowalski
REDAKTOR EDWIN KOLANKO - Tomasz Steciuk (gośc.)
KUBA WIRUS - Sasza Reznikow
PORUCZNIK MICHAŁ DZIARSKI - Aleksy Perski
KLUSIŃSKI – Marek Sadowski 
JULIUSZ KALODONT - Zbigniew Sikora
ZŁY-HENRYK NOWAK - Krzysztof Wojciechowski
JONASZ DROBNIAK - Mateusz Deskiewicz
OLIMPIA SZUWAR -  Anna Maria Urbanowska
FILIP MERYNOS - Bernard Szyc
ROBERT KRUSZYNA - Sebastian Wisłocki
ROMA LEOPARD - Katarzyna Kurdej
EUGENIUSZ ŚMIGŁO - Jerzy Michalski
FRYDERYK KOMPOT - Jacek Wester
ALBERT WILGA - Andrzej Śledź
ANIELA - Ewa Gierlińska, Dorota Kowalewska
JERZY METEOR - Tomasz Bacajewski
HAWAJKA - Sylwia Wąsik 
OBYWATEL KUDŁATY – Paweł Bernaciak
JÓZEF SIUPKA - Tomasz Fogiel
LOWA ZYLBERSZTAJN – Marcin Słabowski
LISTONOSZ ANTONI PAJĄK - Tomasz Gregor
ZENON – Maciej Podgórzak
BASISTA/KOMENTATOR RADIOWY - Paweł Czajka
METO – Przemysław Pawłowski
IRYS – Rafał Kozok /ad/
JANOWA - Agnieszka Kaczor

oraz
Ewelina Dańko, Ewa Gregor, Vilde Johannessen, Paulina Kroszel, Sara Ławniczak, Aleksandra Meller, Katarzyna Więcek, Michał Lewandowski, Karol Mbaye, Stavros Pittas, Jarosław Rzepiak, Gabriel Dubiel /ad/, Dariusz Czarniecki /ad/, Jakub Badurka /ad/, Jan Napieralski /ad/, Chrystian Talik /ad/, Michał Pasternak /ad/, Paweł Sikora /ad/, Michał Sienkiewicz /ad/, Krzysztos Suszek /ad/, Patryk Kazek /ad/, Ewa Kłosowicz /ad/, Dagmara Rybak /ad/, Marta Kwiatkowska /ad/, Izabela Pawletko /ad/, Martyna Gogołkiewicz /ad/, Ewelina Hinc /ad/, Paula Philipp /ad/. Premiera na Dużej Scenie Teatru Muzycznego im. Danuty Baduszkowej w Gdyni, 4 września 2015. Czas trwania: ok. 220 minut z jedną przerwą.

https://www.youtube.com/watch?v=Gv4uroopQkM

Zły w Teatrze Muzycznym w Gdyni: Mówi Wojciech Kościelniak Jeżeli masz problem z "odpaleniem" filmu, kliknij tutaj.

https://www.youtube.com/watch?v=ch6LWqS9U90

Zły w Teatrze Muzycznym w Gdyni - mówi Krzysztof Wojciechowski Jeżeli masz problem z "odpaleniem" filmu, kliknij tutaj.

https://www.youtube.com/watch?v=PdcX8wWxd_E

Zły w Teatrze Muzycznym w Gdyni: Mówi Tomasz Więcek Jeżeli masz problem z "odpaleniem" filmu, kliknij tutaj.