TEATR

(Joanna Szulborska-Łukaszewicz)

Od lat dyskutujemy w Polsce o roli kultury i artystów. Efekty tych debat dla samych artystów są jednak wątpliwe. Kwestie zarządzania kulturą w kontekście warunków pracy oraz życia twórców nie zdominowały nigdy na dłużej dyskursu publicznego. W Europie rolę artystów w procesie rozwoju kultury i przemysłów kreatywnych dostrzeżono już w latach 70. XX wieku, czego dowodem były rezolucje UNESCO i Międzynarodowej Organizacji Pracy, potem Parlamentu Europejskiego, a także zapisy w Europejskiej agendzie kultury w dobie globalizacji świata czy w założeniach programu Kreatywna Europa do 2020.

W dokumentach UNESCO i Parlamentu Europejskiego widoczne są wyraźnie trzy wymagające rozstrzygnięcia obszary problemów dotyczących artystów: kwestie zabezpieczenia społecznego artystów (zdrowotnego i emerytalnego), kwestie regulacji podatkowych związanych z wykonywaną przez nich pracą i kwestie przychodów z tytułu praw autorskich

W powyższym kontekście istnieje potrzeba opracowania i wdrożenia prawnej ochrony artysty-aktora, mającej na celu wspieranie „twórczości artystycznej poprzez przyjęcie lub stosowanie ogółu spójnych i kompleksowych środków uwzględniających sytuację wynikającą z umów, zabezpieczenie socjalne, ubezpieczenie zdrowotne, podatki bezpośrednie i pośrednie”, przy pełnej świadmości, że „prawa autorskie oraz autorskie prawa osobiste autorów i artystów scenicznych stanowią uznanie ich pracy twórczej i ogólnego wkładu w kulturę”.

W ramach panelu zostanie podjęta dyskusja na temat roli i statusu społecznego aktora w Polsce, specyfiki zawodu i rynku pracy – szczególnie w kontekście braku formalnych regulacji dotyczących zawodu aktora w polskim systemie prawnym, z uwzględnieniem kluczowej przecież roli tej profesji w rozwoju przemysłów kreatywnych.

W trakcie dyskusji zostaną przedstawione argumenty podkreślające konieczność wprowadzenia formalnych regulacji w tym zakresie, zostaną zaproponowane kryteria pozwalające wyodrębnić grupę zawodową artystów-aktorów, a także zaprojektować przywileje wynikające z posiadania tego statusu. Istotnym wątkiem w dyskusji będzie także prawna interpretacja twórczego charakteru działalności artysty-aktora, stanowiąca problem w obecnym systemie prawnym (podobnie jak w przypadku artystów w innych dziedzinach sztuki).

(Lech Śliwonik)

Świadomość nieuchronności zmian jest powszechna: Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego zapowiedział nowelizację Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, różne grupy społeczne i zawodowe proponują własne modyfikacje bądź wręcz nowe dokumenty. Potrzeby i oczekiwania są tak wielkie, że dzieło naprawy musi być poprzedzone głęboką, obiektywną refleksją – w dwóch wymiarach.

Po pierwsze – nad systemem kultury. Stary, obowiązujący (z korektami) przez prawie pół wieku, rozpadł się definitywnie. Pozostały jego cząstki, ale pojawiło się wiele nowych elementów i okazały się one realną zdobyczą. A przecież są ciągle sfery pozostające poza systemem, niezauważane lub marginalizowane. Bez pokusy uchwycenia całości, trzeba postawić kilka wstępnych pytań. Czy stare da się pogodzić z nowym? Czy instytucjonalne można harmonijnie połączyć z niezależnym? Ile potrzeba wpływu państwa, a ile przestrzeni na społeczną działalność i odpowiedzialność? Bez takiej refleksji trudno rozmawiać o „dziś i jutro” teatru.

Po drugie – nad prawem, regulującym funkcjonowanie systemu. Mówiąc wprost – nad ustawą. Tę dzisiaj obowiązującą (z 1991 roku) nowelizowano tyle razy, że przestała być zrozumiała, stała się podatna na dowolne interpretacje, a wręcz pomijanie. Pytanie podstawowe brzmi: naprawiać czy zmienić? Jedna ustawa obejmująca cały obszar kultury, czy zróżnicowane ustawy, uwzględniające specyfikę poszczególnych dziedzin? Głosy są podzielone, argumenty po obu stronach niebłahe. Ważne, by – bez uprzedzeń i z góry założonych racji – zebrać i rozważyć te argumenty. Powiedzieć: co należy zachować, co musi bądź powinno być zmienione, co jest konieczne, a dotychczas nieobecne. Wypadnie przypomnieć wcześniejsze próby, zapewne sprawdzić przydatność zagranicznych rozwiązań.

Oczywiście, przedmiotem i kierunkiem refleksji jest teatr, życie teatralne. Celem panelu nie jest znalezienie rozwiązania, ale pobudzenie debaty, być może szkic rekomendacji do dalszych prac.

(Paweł Płoski)

Podstawową cechą organizacji teatrów w Polsce jest ich decentralizacja. Od niemal sześćdziesięciu lat teatry publiczne podlegają przede wszystkim władzom lokalnym, w mniejszym lub większym stopniu zależnym od administracyjnego centrum. Ilu organizatorów i ile teatrów, tyle polityk teatralnych. W takich warunkach ukształtował się (i dalej kształtuje) bogaty pejzaż teatralny: to różnorodna grupa ponad 120 teatrów publicznych i niepublicznych, korzystających z wsparcia publicznego. W tym kontekście eksperci omówią kwestie związane z finansowaniem i autonomią teatrów publicznych. Przedyskutowany zostanie status dyrektorów teatrów, a także postępowanie i odpowiedzialność organizatorów. Omówione zostaną również relacje pomiędzy organizatorami a teatrami, a także współpraca MKiDN i samorządów w opiece nad teatrami.

(Jacek Głomb)

W ramach panelu„Teatr jako instytucja artystyczna” rozmawiać będziemy o definicji i wartości sezonu artystycznego determinującego działalność teatru repertuarowego, którego istotą jest istnienie zespołu aktorskiego. O relacjach dyrektor – zespół, o dobrych praktykach, które powinny towarzyszyć konkursom dyrektorskim, a także o organizacji  pracy teatru repertuarowego wobec dychotomii rok budżetowy/sezon artystyczny. W panelu poruszone zostaną także kwestie kalendarza sezonu, który regulowałby nie tylko codzienne życie teatru, ale również porządek zmian na stanowisku dyrektora oraz „okna czasowe” – możliwe zmiany w zespole aktorskim. Będziemy rozmawiać w gronie praktyków, w tym dyrektorów teatrów z długim stażem i doświadczeniem w prowadzeniu teatrów w różnych miastach Polski.

(Lech Śliwonik)

Przez długie lata kultura opierała się na instytucji – ważne było to, co nadawało jej status – budynek, hierarchia, budżet. Mimo to wielkie znaczenie miały ruchy nieinstytucjonalne – scenki eksperymentalne (np. Tarczyńska, Cricot-2), ruch amatorski – szczególnie teatry studenckie i alternatywne.  Ostatnie dziesięciolecia zmieniły strukturę życia teatralnego, głównie przez poszerzenie obszaru „pomiędzy” – konkretnie: pomiędzy teatrem zawodowym i amatorskim. Teatry prywatne komercyjne, prywatne niekomercyjne, off typu amerykańskiego (zawodowcy), amatorzy uważający się za off czy po prostu amatorzy. Pomieszanie terminów, zakresów, ambicji, a zarazem poważna siła życia teatralnego. Nie da się jej nie zauważyć, bo jest realna, aktywnie  walczy o obecność, skutecznie szuka nowych  form istnienia.

W panelu Sceny i inicjatywy niezależne wezmą udział wybitni twórcy i animatorzy tego nurtu, który skupia ludzi teatru bez formalnych uprawnień. Mają bogate doświadczenie i dorobek, niekłamane sukcesy. Są tu liderzy ruchu „OFFensywy teatralnej”, są też wyznawcy bardziej tradycyjnego „czystego amatorstwa”.

Dzisiaj nie wiadomo,  jakie miejsce w systemie mogą znaleźć, ale już teraz trzeba podjąć rozmowy. Pytań jest wiele: Czy przeszłość dostarcza wzorów i nauk? Jakie wnioski płyną z własnych doświadczeń? Jak wpisać w system to, co z natury niesystemowe? Jak zachować niezależność, a zyskać stabilizację? Jakie są nowe zagrożenia? Jakie są możliwe rozwiązania doraźne, a jakie uwzględniają myśl o przyszłości?

Za i więcej: konferencjakultury.pl