Ucieczki wysiedlonych

Katarzyna Wysocka

TGG oraz teatr ze Schiffdorf (Dolna Saksonia) przygotowały wspólnie dokumentalną produkcję teatralną w oparciu o wspomnienia wysiedlonych, którzy w okresie II wojny światowej stali się uczestnikami oraz świadkami masowych przesiedleń eksterytorialnych. Dwa teatry we wspólnej wędrówce przez Rosję, Niemcy i Polskę dokonały wiwisekcji pamięci oraz emocji sprzed ponad siedemdziesięciu lat. Performatywny spektakl "Ucieczka-Flucht" jest ruchomą inscenizacją wagonową, która przemiszcza się po torach do kolejnych miast włączonych do projektu.

Cztery wagony to cztery wyodrębnione historie, które mają dopełniać ogólny obraz wojennej pożogi. Jest ona opowiadana przede wszystkim z perspektywy dzieci czy ludzi młodych, jakimi byli w tym czasie żyjący jeszcze dzisiaj świadkowie. Na ponadgodzinny spektakl składają się piosenki do muzyki na żywo, rymowanki, wspomnienia wspólne oraz indywidualne, wędrówka widzów przez poszczególne wagony i finalnie raczenie się kuchem. Dramaturgicznie starano się zdynamizować odbiór poprzez próbę "naocznej" wizualizacji, jaką stało się wchodzenie do wagonów (pochodzących z Czech), które były następnie zamykane, aby widzowie w ciemnościach mogłi wysłuchać mniej lub bardziej wstrząsających historii. Mnie najbardziej przejęła opowieść o przerażającym, zbiorowym strachu, który kazał ludziom popełniać samobójstwo. Wstrząsające wspomnienia dziewczynki, której matka kazała się powiesić na sznurze, a której ostatecznie się to nie udało. Dziewczynka stała się świadkiem śmierci wszystkich tych, którym udało się dokonać samozagłady.

Opowiadane historie składały się głównie ze strzępków wspomnień, które nie były poddawane żadnym komentarzom. Było więc o szczęśliwym dzieciństwie w czasie okupacji, o edukacji przysposabiającej do służby Niemcom, o przypadkowych kontaktach z oprawcami, o niewyobrażalnych cierpieniach fizycznych spowodowanych ciągłą wędrówką w skrajnych warunkach pogodowych, o końcu wojny, o zgliszczach. Każda z nich opowiedziana niemal jak najważniejsze wydarzenie życiowe, wciąż pelne emocji.

Pomysł, jaki udało się z powodzeniem zrealizować przez Teatr Gdynia Główna i Das Letzte Kleinod w Schiffdorf, wymagał niezwykłej precyzji już na poziomie gromadzenia materiałów, jakie posłużyły do stworzenia scenariusza. Kunsztem projektowym była współpraca ze wszystkimi miastami, jakie zostały włączone do projektu, no i łączenie finansowe przedsięwzięcia. Projekt został dofinansowany ze środków: Pełnomocnika Rządu Federalnego ds Kultury i Mediów, Land Niedersachsen, Fundacji Niedersachsen, Programu "Szenenwechsel" (Robert-Bosch-Stiftung i Internationales Theaterinstitut), Stadt Bremerhaven, Landkreis Cuxhaven, Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej, Miasta Gdyni, Miasta Poznania, Regionalnego Centrum Kultury – Fabryka Emocji w Pile. Z tego powodu należą się gratulacje za szczęśliwe doprowadzenie do kilkunastu wystawień w Polsce i, w sierpniu, pokazanie spektaklu w siedmiu miastach Niemiec.

https://www.youtube.com/watch?v=Q4zFGvzXC8g

Jeżeli masz problem z "odpaleniem" filmu, kliknij tutaj.

Czego zabrakło? Pracowitość dokumentalna nie przełożyła się na dramaturgię całości. Pozbawienie niektórych historii komentarza historycznego czyniło z nich opowieści "zwykłe", które szczególnie dla młodego widza, często ignoranta kontekstowego, mogły stać się po prostu teatrem i niczym więcej. Zabraklo mi komentarzy samych świadków, ktorych życie musiało być przecież po wojnie zdeterminowane wstrząsem z czasów Apokalipsy.

Niemniej ogromne brawa za koncepcję całości, uszanowanie wciąż żywych wspomnień. Atutem spektaklu była akordeonowo-gitarowa muzyka na żywo w wykonaniu 69 Duo – Szymona Jabłońskiego i Marcina Kozła. Reżyserowi, Jensowi-Erwinowi Siemssenowi, udało się zebrać ciekawe grono wykonawców, o korzeniach polsko-niemiecko-kazachskich. Jako zespół wyróżniali się dynamiką, precyzją, uważnością, prezentując również swoje zdolności językowe.

Premiera spektaklu odbyła się na bocznicy kolejowej w Gdyni Orłowie, ponadto przedstawienie zobaczyli widzowie Piły i Poznania. Spektakl w sierpniu będzie pokazywany we Frankfurcie nad Odrą, Berlinie, Lüneburgu, Hanowerze, Bremerhaven, w Bederkesa i Geestenseth.

Ucieczka-Flucht, reżyseria: Jens Erwin Siemssen, muzyka na żywo: 69 Duo – Szymon Jabłoński i Marcin Kozioł, obsada: Wlada Vladislava, Magdalena Roźniakowska, Margarita Wiesner, Katja Tannert, Radosław Smużny, Iwo Bochat. Premiera 15.07.2016, czas trwania 75 minut.