3 maja 1938:Uroczyste otwarcie portu Władysławowo

Krystian Mielczarski

Odzyskanie dostępu do morza przez Polskę w 1920 roku stworzyło możliwości rozwoju nie tylko polskiej floty handlowej czy wojennej (dla których rozpoczęto budowę portu w Gdyni), lecz również rybackiej. Początkowo ta ostatnia mogła korzystać z niewielkiego portu w Pucku oraz znacznie większego i nowocześniejszego w Helu, później zaś świeżo zbudowanego portu gdyńskiego. Wymienione porty położone były jednak w Zatoce Gdańskiej, zaś rozwijające się wówczas polskie rybołówstwo coraz bardziej nabierało charakteru dalekomorskiego.

Dla tego rodzaju rybołówstwa bardziej przydatne były porty pełnomorskie, którymi Polska niestety nie dysponowała. Między innymi z tego właśnie powodu powstające w latach międzywojennych polskie przedsiębiorstwa rybackie prosperowały w oparciu o porty holenderskie, położone nad Morzem Północnym. Już na początku lat dwudziestych pojawił się jednak śmiały pomysł wybudowania nowego, obszernego portu rybackiego na posiadanym przez Polskę odcinku wybrzeża położonym nad otwartym morzem, między ujściem rzeki Piaśnicy a cyplem helskim. Najlepszym w tym rejonie miejscem dla lokalizacji takiej inwestycji była leżąca u nasady Półwyspu Helskiego stara rybacka miejscowość Wielka Wieś, przy której rozwijał się modny kurort zwany Hallerowem.

http://www.youtube.com/watch?v=Jgt9L_HInmk

Uroczyste otwarcie portu Władysławowo. Jeżeli masz problem z "odpaleniem" filmu, kliknij tutaj.

Już w 1921 roku powstała wstępna koncepcja budowy morskiego portu rybackiego w Wielkiej Wsi. Natomiast w roku 1929 wykonane zostały badania, które potwierdziły trafność proponowanej lokalizacji. Z kolei rybacy mieszkający w Wielkiej Wsi oraz jej okolicach wykazali niezwykłą aktywność i energię, składając pod koniec 1930 roku odpowiedni memoriał dotyczący budowy portu na ręce samego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego.

Ogólny widok świeżo zbudowanego portu Władysławowo, z prawej, przy głównym pirsie, widoczne zacumowane pierwsze statki rybackie.

Szczegółowy projekt nowego portu, sporządzony w 1935 roku przez inż. Zygmunta Adamskiego, był niezwykle śmiały i miał charakter w dużym stopniu nowatorski. Zgodnie z nim port miał powstać nie w ujściu rzeki, jak porty naturalne, lecz bezpośrednio przy morskim brzegu jako port sztuczny (do dziś zresztą jest to jedyny tego rodzaju polski port nad otwartym morzem). Jeszcze w tym samym roku odbył się przetarg na budowę portu, wygrany przez Konsorcjum Francusko-Polskie. Było to sprawdzone, solidne przedsiębiorstwo, które wcześniej uczestniczyło w budowie portu w Gdyni, toteż dysponowało nie tylko doświadczeniem, ale również odpowiednim sprzętem. Umowa z Konsorcjum podpisana została w grudniu 1935 roku, zaś budowę portu rozpoczęto wiosną roku następnego. Prace prowadzono przy użyciu najbardziej nowoczesnych urządzeń oraz wykorzystaniu technologii, według których zbudowano port w Gdyni (między innymi falochrony i mola układane były ze skrzyń żelbetowych wypełnionych piaskiem). Budowa była przykładem fachowości oraz kompetencji prowadzących ją wysokiej klasy specjalistów. Dodać należy, że jednym z budowniczych portu był Stanisław Hückel - późniejszy rektor Politechniki Gdańskiej i jeden z najlepszych w Polsce fachowców z dziedziny budownictwa wodnego.

Głaz z tablicą pamiątkową, odsłoniętą w dniu otwarcia portu 4 maja 1938 roku, w tle, przy jednym z pomostów, zacumowane pierwsze statki rybackie.

W dniu 3 maja 1938 roku miała miejsce uroczysta ceremonia poświęcenia nowo zbudowanego portu. Nadano mu nazwę Władysławowo, upamiętniając w ten sposób twierdzę morską, zbudowaną w XVII wieku przez polskiego króla Władysława IV z dynastii Wazów. W ramach realizacji wielkiego, ambitnego programu polityki morskiej państwa polskiego władca ten założył między innymi na Półwyspie Helskim twierdzę oraz morski port wojenny o nazwie Władysław. Port ten znajdował się w miejscu obecnych Chałup (według niektórych źródeł kilometr na południowy wschód od tej miejscowości). Władysław funkcjonował zaledwie dziesięć lat (od 1635 do 1645 roku) i niestety nie pozostały po nim żadne ślady, ale jego szczegółowe dzieje to temat na osobne opowiadanie.

Zaproszeni na otwarcie portu Władysławowo oficjalni goście pojawili się nieco wcześniej i podobno rozpoczęli pobyt w nadmorskiej miejscowości od skorzystania z jej atrakcji, w tym restauracji, kawiarni oraz innych lokali Hallerowa. Ponieważ jednak musieli później „wypocząć", uroczystość oficjalnego otwarcia portu została nieco przełożona i odbyła się następnego dnia, czyli 4 maja 1938 roku. Odsłonięto wówczas również upamiętniającą to wydarzenie tablicę, umieszczoną na głazie narzutowym postawionym przy wejściu na główny pirs.

Głaz z tablicą pamiątkową, odsłoniętą w dniu otwarcia portu 4 maja 1938 roku, w tle, przy jednym z pomostów, zacumowane pierwsze statki rybackie.

Świeżo zbudowany port składał się dwóch basenów, oddzielonych od morza falochronami. W wewnętrznym basenie znajdował się główny pirs, jedno nabrzeże i trzy pomosty poprowadzone bezpośrednio z plaży. Port służył jako baza rybacka oraz, w przypadku awarii albo w czasie sztormów, port schronienia dla rybaków z całego polskiego wybrzeża. Dla tych ostatnich powstał zresztą w latach 1937-1938 „Dom Rybaka", w którym znajdowały się między innymi pokoje gościnne. Z kolei w lutym 1939 roku wybudowana została hala rybna, natomiast między Wielką Wsią a portem zaczęła powstawać duża portowa osada.

Warto wspomnieć w tym miejscu, że świeżo zbudowanemu portowi bardzo wnikliwie przyglądali się niemieccy specjaliści, którzy w 1936 roku opracowali wielki projekt generalnej rozbudowy oraz modernizacji portu w Stolpmünde (dzisiejszej Ustce). Falochrony zamierzano wykonać ze skrzyń żelbetowych, wzorując się na zbudowanych we Władysławowie i Gdyni. Prace rozpoczęto z ogromnym rozmachem latem 1938 roku, ale przerwał je wybuch II wojny światowej. Ambitnego planu nigdy nie zrealizowano, podobnie jak niemal identycznego projektu rozbudowy portu w Łebie, który wykonany został w 1938 roku.

Pogłębianie basenu portowego przy pomocy pogłębiarki, sierpień 1939 roku.

Dnia 11 września 1939 roku, po ciężkich walkach, podczas których kilkakrotnie przechodził z rąk do rąk, port Władysławowo zdobyli Niemcy. Wyzwolono go spod okupacji hitlerowskiej w dniu 13 marca 1945 roku. Odbudowany po szczęśliwie niewielkich zniszczeniach (między innymi falochrony były uszkodzone przez torpedy), został następnie poważnie rozwinięty. Dnia 1 czerwca jego nazwę rozciągnięto również na Wielką Wieś i Hallerowo. Jako pewną ciekawostkę należy dodać, że w niemieckich locjach oraz mapach nawigacyjnych port i miejscowość do dzisiaj określany jest jako „Grossdorf" lub Grossendorf", czyli Wielka Wieś. Obecnie jest to największy pod względem powierzchni basenów oraz długości nabrzeży morski port rybacki w Polsce, wyposażony między innymi w zakłady przetwórstwa rybnego i nowoczesną przystań dla jachtów.

Współczesny widok portu z lotu ptaka, od strony morza.

Bibliografia:
Kardas M., Władysławowo, Kazimierzowo i Puck jako przykłady nowożytnych fortyfikacji Zatoki Gdańskiej, (w:) Fortyfikacje nadbrzeżne Zatoki Gdańskiej, Gdynia 2009,
Kuliński J., Polskie porty otwartego morza, Gdańsk 1991,
Pertek J., Wielkie dni małej floty, Poznań 1959,
Steyer W., Samotny półwysep, Poznań 1957, Półwysep Helski - historia orężem pisana, Toruń 2009.