O ważności „4” w polskiej mitologii, czyli w lewo i na drzewo. „Szwoleżerowie” Artura Pałygi i Jana Klaty na R@porcie
Piotr Wyszomirski
Polacy specjalizują się w sportach masochistycznych i ekstremalnych inaczej. Osiągamy na przykład historyczne sukcesy w tak niezwykłych dyscyplinach jak latanie precyzyjne i modelarstwo, a bohaterem narodowym był Robert Korzeniowski, który uprawiał najbardziej frustrującą konkurencję olimpijską, czyli chód sportowy, polegającą z grubsza na tym, że myśli się głównie o tym, co robić, żeby nie zrobić tego, co każdy normalny człowiek w tej sytuacji by zrobił. W galerii sportów endemicznych i niedzisiejszych wyjątkowe miejsce zajmuje speedway, czyli po naszemu żużel. Oczywiście można spojrzeć na to inaczej i stwierdzić, że dzisiaj lewoskrętne ściganie się na torze jest vintage, ale nie da się ukryć, że sport to drugorzędny. Na świecie uprawia się go w kilkunastu krajach (głównie Skandynawia i Anglia), a w Polsce żużlowymi potęgami są takie miasta jak: Leszno, Bydgoszcz, Toruń, Zielona Góra, Gorzów, Rzeszów, Tarnów i, trochę niepasujące do tego towarzystwa, Wrocław i Gdańsk (ciekawostka: to właśnie klub Wybrzeże pomógł w realizacji spektaklu). Polska ekstraliga żużlowa to w porównaniu do innych NBA czarnego sportu: najlepsi zawodnicy, największe, wręcz horrendalnie nieuzasadnione pieniądze, uwielbienie kibiców i swoista subkultura groupies, która jest dodatkową atrakcją dla zagranicznych jeźdźców, a czasami nawet czymś więcej (np. norweski żużlowiec Rune Holta ożenił się z Polką i teraz jest podporą polskiej reprezentacji).Mimo wielkich nakładów i nadrangowania tego sportu, Polacy jak do tej pory dorobili się tylko dwóch, najważniejszych tytułów, czyli indywidualnego mistrza świata: w 1973 roku w epoce Ivana Maugera był to Jerzy Szczakiel, a w zeszłym roku bydgoszczanin Tomasz Gollob ( w „Szwoleżerach” wymieniony jest jeszcze jeden mistrz świata, Robert Dados, ale był to tylko mistrz świata juniorów, co nie zostało dodane).
Artur Pałyga, jeden z rezydentów R@portu, postanowił spenetrować to trochę discopolowate środowisko i przez nie pokazać z nowej strony polskość, czyli nienormalność. Wysuwa tezę, że ten sport wyróżnia się między innymi ogromnymi napięciami oraz szczególną urazowością i suicydalnością, wymienionych jest kilka nazwisk mniej znanych żużlowców, którzy odebrali sobie życie. Szkoda, że w tej wyliczance zabrakło miejsca dla prawdziwego mistrza, Edwarda Jancarza, brązowego medalisty mistrzostw świata z 1968 roku, który przegrał walkę z alkoholem, a życie stracił ugodzony nożem przez swoją żonę podczas kolejnej kłótni alkoholowej lub też była to śmierć samobójcza (do dziś sprawa nie została jednoznacznie wyjaśniona). Nieprzypadkowo premiera dramatu Pałygi nastąpiła w Bydgoszczy. To miasto Zbigniewa Bońka, przywołanego także w sztuce, ale przede wszystkim Tomasz Golloba, naszego mistrza czarnego toru, którego dramatyczny konflikt z żoną był pożywką dla tabloidów przez wiele miesięcy (oskarżenia o pobicie żony, dramatyczne wyznania córki naszego mistrza). Chyba także brak odwołania do bardziej znanych nazwisk spowodował, że trudno przekonać się do opowieści Pałygi.
http://www.youtube.com/watch?v=xV0QNQEYp9s&feature=player_embedded
Szwoleżerowie - Jan Klata Jeżeli masz problem z "odpaleniem" filmu, kliknij tutaj.
Światek żużlowy poznajemy z ciągu scenek, w których występuje trójka żużlowców, cheerleaderki, żony i kochanki, prezes klubu przykuty do wózka inwalidzkiego, psycholożka wynajęta przez prezesa do zneutralizowania lęku, który osłabia zawodników. Żużel jest dla wszystkich sensem życia – nic nie potrafiący poza tym sportowcy nie muszą pracować w sklepie, nic nie rozumiejące ze świata dziewczęta „kręci” blichtr „wielkiego świata” i adrenalina, sparaliżowany prezes może karmić ego i frustrację, budując sny o potędze i uczestnictwie w czymś ważnym. Przeplatają się fakty z fikcją, dramat ze śmiesznością, sceny świetne ze słabymi (większość niestety), tekst oraz inscenizacja bardzo nierówne, nawet jeśli całość odbierzemy jako świadomą grę z kiczem, próbę artystycznego przetworzenia endemicznego świata polskiego żużla. Najlepsze są zdecydowanie dwie sceny: „Żużelek” (opowieść o kotku prowadzona przez fryzjera, ofiarę wypadku podczas jazdy w beczce śmierci i ubranego jak kowal) i „Wieczorek liryczny” (dwójkowa scena w wykonaniu żużlowca (najciekawszy w spektaklu Michał Czachor) i groupies) - śmieszne, świetnie napisane i dobrze zagrane. Ciekawa scenografia Mirka Kaczmarka i muzyka na żywo jako sam fakt zaistnienia jak najbardziej na tak, ale już dobór utworów dyskusyjny, wydaje się, że tym razem Klata nie trafił (m.in. „Zegarmistrz światła” Tadeusza Woźniaka i „Summertime” Janis Joplin). To kolejny, bardzo muzyczny spektakl Jana Klaty i najwyższy już czas, żeby zrobił na przykład w „Capitolu” po prostu … musical czy rock operę ( np. opowieść typu Sid i Nancy).
Pałyga przeprowadza też efektowny i zabawny, ale ostatecznie karkołomny wywód o związkach żużla i cyfry „4” z polską mitologią. Na zawodach lewoskrętnych w każdym biegu startuje czterech zawodników, którzy jadą przez 4 okrążenia i ta czwórka jest po prostu magiczna i występuje jak polski kod Leonardo da Vinci wszędzie. Oczywiście nieprzypadkowo Jan Paweł II odszedł o 21.37, bo przecież 2+1+3+7 to jest 13, a 1+3 to 4! Podobnie jak z katastrofą w Smoleńsku, która nastąpiła oczywiście o... 8.41, bo 8+4 itd. Można dodać jeszcze, że lato było piękne tego roku i czwórkami do nieba szli żołnierze z Westerplatte. Zabawa słowem i tradycją występuje częściej, wspomnę choćby urocze rozwinięcie tekstu piosenki Bogdana Chorążuka: a kiedy spłyną przeze mnie dni na przestrzał/to żebym się nie zeszczał. Zachęcam do częstszego korzystania ze skarbnicy literatury narodowej i poetyckiego talentu interpretatorów, sam chętnie dorzucę własne i zapamiętane ze szkoły ( Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim,/Moja droga Orszulo, tym granatem swoim! lub Gdy Cię nie widzę, nie wzdycham, nie płaczę, ale mi ***, kiedy cię zobaczę).
Już na serio – konstrukcja z żużlowcami, jako szwoleżerami, nie przekonuje. Autor „Żyda” i reżyser „Trylogii” sięgnęli po temat bardzo rzadki w polskim teatrze. Przyznam szczerze, że nie przypomina mi się utwór sceniczny o sporcie, jako głównym bohaterze. Tylko w USA corocznie i po kilka razy sport jest tak naprawdę bohaterem filmu. Nie wiem, jak to jest z amerykańskim teatrem, bo niedane mi jest jak niektórym kolegom piszącym o teatrze jeździć na Broadway i porównywać tamtejsze produkcje z lokalnymi (oczywiście „nasze” są lepsze). To dłuższa opowieść, dlaczego tak się dzieje, pokrótce dlatego, że sport odgrywa zupełnie inną rolę w życiu Amerykanów niż Polaków. Tak, czy inaczej, brawa dla realizatorów za podjęcie tematu w nadziei, że temat będzie się pojawiać częściej.Jan Klata niczym żużlowiec, który bardzo często startuje, zalicza różne biegi. Czasami przywozi 3 punkty, czasami mniej, a czasami 6, czyli wygrywa finałowy wyścig Grand Prix („Utwór o matce i ojczyźnie”). „Szwoleżerowie” to nieudane zawody.
http://www.youtube.com/watch?v=fe1V_TG9lC4
Szwoleżerowie A.Pałygi i J.Klaty na R@porcie - oklaski i ukłony Jeżeli masz problem z "odpaleniem" filmu, kliknij tutaj.
Artur Pałyga
Szwoleżerowie
Reżyseria: Jan Klata
Scenografia, kostiumy: Mirek Kaczmarek
Muzyka: Maciej Szymborski, Sławek Szudrowicz
Reżyseria światła: Justyna Łagowska
Konsultacje choreograficzne: Maćko Prusak, Aneta Jankowska
Asystent reżysera: Anna Włodarska
Muzyka grana na żywo: Błażej Gawliński, Sławek Szudrowicz, Maciej Szymborski, Kuba Ziołek
Obsada: Karolina Adamczyk, Dominika Biernat, Michał Czachor, Mirosław Guzowski, Marta Nieradkiewicz, Roland Nowak, Mateusz Łasowski, Marta Ścisłowicz, Małgorzata Witkowska, Piotr Żurawski
Prapremiera 29 lipca 2011 Teatr Polski w Bydgoszczy. Czas trwania: 120 minut, R@port:19 listopada 2011, Duża Scena Teatru Miejskiego w Gdyni.
Więcej o teatrze w na stronie www.pomorzekultury.pl
